دوره‌ای که طبق محاسبات منجر به یکی از عظیم‌ترین فعالیتهای ثبت شده خورشید خواهد شد. دیوید هاتاوی، فیزیکدان خورشیدشناسی که در مرکز پروازهای فضایی مارشال کار و تحقیق می‌کند در این زمینه می‌گوید: چنین به نظر می‌آید که توفان بعدی بزرگترین فعالیت خورشیدی از 400 سال پیش به این طرف که فعالیتهای این ستاره ثبت و ضبط شده است، خواهد بود.
اوج فعالیتهای بعدی خورشید که دوره‌ای 11 ساله دارد، حدود سالهای 2010 و یا 2011 میلادی خواهد بود. دیوید هاتاوی و همکارش رابرت ویلسون این پیش‌گویی را بر مبنای اطلاعات تاریخی جمع آوری شده‌ای که تا این لحظه در دسترس است، انجام داده‌اند. نتایج این تحقیقات در نشست اتحادیه ژئوفیزیکدان‌های آمریکایی که هفته گذشته در سانفرانسیسکو برگزار شد، ارائه شد.
حدود زمانی که توفانی از جانب خورشید به میدان مغناطیسی زمین برخورد می‌کند، سپر مغناطیسی زمین دچار آشفتگی می‌شود. با توجه به قدرت فوران‌های خورشیدی، آشفتگی میدان مغناطیسی زمین می‌تواند به قدری شدید شود که اثرات توفان خورشیدی در زمین احساس شود. چنین وضعیتی را اصطلاحاً توفان‌های ژئومغناطیسی می‌نامند.
این توفان مغناطیسی با توجه به قدرت و شدت آن، قادر است باعث قطع جریان برق، مختل شدن سیستم‌های الکترونیکی و انحراف عقربههای قطب‌نما شود. شفق‌های قطبی فراوان از زیباترین اثرات جانبی چنین توفان‌هایی است.
هاتاوی و ویلسون با مطالعه آنچه از فعالیتهای میدان مغناطیسی زمین در 150 سال گذشته ثبت شده بود به نتایج مفیدی رسیدند. اکنون آنها معتقدند که با اندازه گیری نوسانات میدان مغناطیسی زمین می‌توان قدرت توفان خورشیدی بعدی را 6 تا 8 سال پیش از رسیدن به اوج فوران‌ها، پیش‌گویی کرد.
در نمودار فوق خطوط سفید نشان دهنده تعداد لکه‌های خورشیدی است که نسبت مستقیمی با شدت فعالیتهای خورشیدی دارد و خطوط آبی نمایانگر نوسانات میدان مغناطیسی زمین است.
نوسانات میدان مغناطیسی زمین توسط اندازه‌گیری شاخص IHV محاسبه می‌شود. مبنای محاسبات هاتاوی و ویلسون اندازه‌گیری‌های روزانه‌ای بوده است که از سال 1868 تا به امروز در دو نقطه مقابل هم در زمین،(یکی در انگلستان و دیگری در استرالیا) انجام پذیرفته است.
همانطور که خطوط نارنجی نشان می‌دهند، اوج نمودار شاخص IHV که نشان دهنده نوسانات میدان مغناطیسی زمین است با دقت 94 درصد، حدوداً 6 سال قبل از اوج فعالیتهای خورشیدی که در اینجا با شاخص تعداد لکه‌های خورشیدی اندازه‌گیری شده، رخ می‌دهد.
هاتاوی و همکارش دلایل حاکم بر‌این تغییرات منظم در میدان مغناطیسی زمین که وابسته به توفان‌های خورشیدی بعدی است را نمی‌دانند اما شکی نیست که این نظم برقرار است.
طبق محاسبات آنها توفان بعدی خورشید در سال 2010 روی خواهد داد که پیش بینی می‌شود بین 135 تا 185 لکه خورشیدی داشته باشد. اگر این پیش بینی درست از آب درآید، توفان بعدی خورشید یکی از قویترین توفان‌هایی خواهد بود که در 50 سال گذشته و یا شاید در کل زمانی که اندازه‌گیری‌ها صورت پذیرفته است، روی خواهد داد.
ستاره‌شناسان از زمان گالیله تا امروز همواره تعداد لکه‌های خورشیدی را می‌شمارند. این اندازه‌گیری‌ها آنها را به این سمت رهنمون ساخت که فعالیتهای خورشیدی هر 11 سال یک بار اوج می‌گیرد. به گونه غریبی چهار اوج ثبت شده در 50 سال اخیر در دسته 5 تایی فعالیتهای عظیم بوده است.
اوج بیست‌وچهارم که تخمین زده می‌شود در 2010 روی دهد نیز طبق پیش‌بینی‌ها به قدر کافی قدرتمند خواهد بود تا در لیست بزرگ‌ها ثبت شود.
پیش از این نیز تیم تحت سرپرستی مااوسومی دیکپاتی با روش محاسباتی متفاوتی به نتیجه مشابهی دست یافته بود. البته زمان اوج پیش‌بینی شده توسط آنها قدری دیرتر از آن چیزی است که هاتاوی تخمین زده است.
مااوسومی دیکپاتی از مرکز ملی تحقیقات اتمسفری معتقد است: اوج بعدی فعالیتهای خورشیدی بین 30 تا 50 درصد قویتر از اوج قبلی خواهد بود. او معتقد است که چنانچه محاسبات درست از آب درآیند، توفان بعدی خورشید را می‌توان با طوفان عظیم سال 1958 مقایسه کرد. آن زمان بشر به تازگی مرز فضا را پشت سر گذاشته بود و تلفن‌های همراه هنوز وجود نداشتند.
کشتی‌ها و هواپیماها با ابزارهای ساده‌ای ناوبری می‌کردند و مخابرات بر اساس کابل‌های مسی صورت میپذیرفت. امروزه ما به شدت به ماهواره‌های مخابراتی، ناوبری و هواشناسی خود وابسته هستیم و در دست بیشتر افراد بشر یک تلفن موبایل است که در هنگام یک توفان خورشیدی عظیم مختل خواهد شد. بشر امروزه حساس‌تر و تأثیرپذیرتر از 50 سال پیش است. در سال 1958 انسان‌های عادی زمانی متوجه توفان عظیم خورشیدی شدند که در برخی نواحی استوایی، شفق‌های قطبی رؤیت شد.
دیکپاتی سالها قبل دلیل چنین نوسان عظیمی در فعالیتهای خورشیدی را با مفهومی به نام «تسمه نقاله خورشیدی» توضیح داده بود. جریان بسته و عظیمی از گازهای هادی الکتریسیته است که از استوای خورشید به دو قطب آن جریان دارد. این کمربند الکتریکی آب و هوای خورشید و یا به عبارتی شمار لکه‌های خورشیدی را کنترل می‌کند.
برای تشریح این پدیده ابتدا به خاطر آورید که لکه‌های خورشیدی در واقع غده‌های مغناطیسی پیچیده‌ای هستند که حرکت بخش داخلی خورشید باعث پدید آمدن آنها می‌شود. آنها عمر کوتاهی دارند و هنگامی که از بین می‌روند اثر مغناطیسی ضعیفی از خود بر جای می‌گذارند.
بخش بیرونی و سطحی تسمه نقاله خورشیدی پوسته این ستاره را جارو زده و میدان‌های مغناطیسی ضعیف را با خود به قطبین حمل می‌کند. در آنجا این میدانها تحت تأثیر میدان مغناطیسی ستاره قرار گرفته و به عمق 200.000 کیلومتری خورشید، جایی که دیناموی عظیم خورشید آنها را تقویت خواهد کرد ، فرو می‌روند.
هنگامی که میدان‌های مغناطیسی ضعیف تقویت شدند، مجدداً شناور شده و به سطح خورشید باز می‌گردند. به این ترتیب لکه‌های جدیدی شکل می‌گیرند. تمام این فرآیند آنقدر آهسته صورت می‌گیرد که یک دور کامل آن حدود 40 سال طول می‌کشد. البته سرعت حلقه بین 30 تا 50 سال متغیر است.
هنگامی که حلقه سریعتر می‌چرخد به‌این معنی است که میدان‌های بیشتری را از سطح خورشید جمع آوری می‌کند و در نتیجه اوج فعالیتهای بعدی میزبان تعداد بیشتری لکه است و بنابراین توفان بزرگتری در انتظار ما خواهد بود. اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد که تسمه نقاله خورشیدی در سالهای 1986 تا 1996 سریعتر چرخیده است و بنابراین ما باید منتظر دوره اوج پر اتفاقی در سالهای 2010 تا 2011 باشیم.
مانند پیشگویان دیگر، هاتاوی نیز با دیکپاتی در بعضی موارد موافق و در بعضی دیگر مخالف است. هاتاوی مانند دیکپاتی معتقد است که فعالیتهای خورشیدی دوره بعدی بسیار زیاد خواهد بود اما برخلاف نظر دیکپاتی که اوج فعالیت‌ها را در سال 2012 پیش بینی می‌کند، هاتاوی عقیده دارد که اوج فعالیتهای تنها ستاره منظومه ما در سالهای 2010 تا 2011 خواهد بود. هاتاوی می‌گوید که: «من انتظار دارم در اواخر سال 2006 و یا اوایل سال 2007 اولین لکه‌های دوره جدید فعالیتهای خورشیدی را مشاهده کنم و معتقدم که اوج این آغاز در زمانی بین سالهای 2010 تا 2011 خواهد بود.»
آینده به ما خواهد گفت که چه کسی صحیح‌تر پیش‌بینی کرده بود اما موضوعی که قطعاً روی خواهد داد این است که توفان خورشیدی عظیمی در راه است.
منبع: مرکز ملی تحقیقات اتمسفری
